Hoe gezond is berkensap? Voor- en nadelen + hoe aftappen?
“Jaaaa, het berkensap is er!”, klinkt het in menig wildplukker whatsappgroepje enthousiast, zo ergens in maart. Een jaarlijks hoogtepunt, want zodra het berkensap begint te stromen, weet je: de natuur is uit haar magische winterslaap ontwaakt.
Berkensap wordt al eeuwenlang afgetapt door de mens, wereldwijd. Maar hoe gezond is dat berkenwater eigenlijk? Heeft het ook nadelen? En hoe doe je dat precies, zelf berkensap aftappen zónder deze iconische boom onherroepelijk te beschadigen?
In deze blog krijg je antwoord op de meest gestelde vragen over berkensap (inclusief filmpje!) en tussendoor nog een heleboel extra wildpluktips. 🌿
Ruwe berk of Zilverberk
Botanische naam: Betula pendula syn. verrucosa
Volksnaam: scherpe berk, witte berk, gewone berk
De ruwe berk of zilverberk is een algemeen voorkomende boom in West-Europa, makkelijk te herkennen aan zijn typische witzilveren bast.
Een echte pioniersboom ook, die op braakliggende grond vaak als eerste verschijnt. Hij groeit het liefst op verwilderde stukken in tuinen en parken, op bouwwerven die stilliggen en in bermen die al even niet zijn gemaaid. Net omdat hij zo makkelijk en snel groeit, wordt hij niet zo heel oud.
Vroeger was het een echte nutsboom en diende hij prima als dakbedekking of om bezems mee te maken. Vandaag worden berkentakken nog gebruikt als “saunagarde” in het Hoge Noorden. Daarbij wordt met een busseltje takken op de blote rug geslagen voor een betere bloeddoorstroming.
De zilverberk staat symbool voor een nieuw begin, wedergeboorte en … zuiverheid. Zo komen we terecht bij het befaamde berkensap.
Hoe gezond is berkensap eigenlijk?
Berkensap bezit geen expliciete geneeskracht, maar is wel zeer gezond. Want dit verkwikkende water zit bomvol mineralen en vitaminen. Het ziet eruit als water en het smaakt lichtzoet. Heel fris en superlekker, net alsof je van een vers bergriviertje drinkt.
Voel je je naar het einde van de winter toe een beetje loom? Heb je minder energie? Dan is een voorjaarskuur met berkensap ideaal. Enerzijds om je systeem te reinigen en anderzijds, om een verse portie mineralen op te doen.
Berkensap kan je ook cosmetisch gebruiken, als verfrissende lotion voor je gezicht. Of geef je haardos een vitaliserende wasbeurt. PS. Wil je nog meer kruidengeheimpjes ontdekken voor je haar, luister dan naar deze podcastepisode met kruidenkapper Sara D’Haeseleer van Distel by Sara.
Heeft berkensap nadelen of bijwerkingen?
Geen zorgen! Berkensap is een zachtwerkend middel zonder nadelen of zware bijwerkingen. Wel is het zéér rijk aan magnesium, wat bij sommigen wel eens een laxerend effect kan hebben.
Dus als je gevoelig bent voor diarree, let dan goed op de signalen van je lichaam. Iets wat ik iedereen adviseer bij elke wilde plant, trouwens. Probeer eerst eens met een borrelglaasje en kijk hoe je hierop reageert. Bouw langzaam op in de dagen daarna.
Wat als je allergisch bent aan berkenpollen? Dat wil niet zeggen dat je automatisch ook reageert op het sap. Want de pollen bevatten andere eiwitten, zijn anders opgebouwd. Een allergische reactie kan nooit 100% worden uitgesloten, maar normaal kan ook jij probleemloos berkenwater drinken.
Vanaf wanneer kan je berkensap aftappen?
Berkensap aftappen kan vanaf het moment dat de eerste sapstroom van de boom op gang komt. Meestal is dat in de loop van maart, maar ik heb het ook al eens in februari meegemaakt.
Net zoals bij alles in de wildplukwereld, staat er op berkensap oogsten geen vaste datum. Als wildplukker moet (mag!) je je overgeven aan de seizoenen. Je wacht geduldig af van jaar tot jaar en houdt de natuur goed in de gaten. Zolang het nog vriest, zal er bijvoorbeeld geen sapstroom komen.
Sowieso tap je berkenwater af nog voor de berk in bloei staat of bladeren en zaden heeft aangemaakt. De boom laat alleen naakte takken zien, met hier en daar een ongeopende knop.
💡 Is ‘t al T-shirtweer?
Een hele goeie tip hoorde ik van collega-herboriste Veerle De Vos. Volgens haar mag je berkensap beginnen aftappen op de eerste dag dat je in je T-shirt in de tuin werkt. Slimme reminder! Ik had een kruidig podcastgesprek over Veerles permacultuur tuin. Beluister het hier.
Berkensap zelf oogsten: hoe doe je dat?
Berkensap kan je prima zelf oogsten van een berkenboom in je tuin of op een plek waar je vrij mag wildplukken.
Voor ik je uitleg hoe je te werk gaat, spoel ik graag al even door naar het einde van het proces, want superbelangrijk: wanneer stop je met tappen? Als het berkensap dat uit de wonde drupt niet meer helder oogt, maar troebel. Dan móet je onmiddellijk stoppen.
En om te voorkomen dat de boom “leegbloedt” of een fatale ziekte oploopt, is het cruciaal om de wonde goed te dichten. Ikzelf smeer er altijd een handjevol klei op, anderen dichten het gat met een houten plug. Doe dit zo snel mogelijk om de boom geen permanente schade te berokkenen.
Dat gezegd zijnde … Berkensap kan je oogsten op 2 manieren:
1. De commerciële aftapmanier
Boor een gat in de berkenstam.
Stop er een slangetje in.
Zet een bidon onder het slangetje om het berkensap op te vangen.
Zo kan je op vrij korte tijd verschillende liters aftappen van 1 berkenboom. Nogmaals: bij deze methode is het extreem belangrijk om de wonde hermetisch af te sluiten. Commerciële bedrijven weten dit en nemen geen enkel risico. Maar ik zie het wel eens fout lopen bij mensen die het zelf willen proberen. Daarom gaat mijn voorkeur toch uit naar de “berkenvriendelijke” manier.
2. De berkenvriendelijke aftapmanier
Snoei een tak van 3 cm diameter af en laat daarbij nog een stuk tak op de stam staan.
Neem een glazen fles met brede opening, bijvoorbeeld van passata.
Hang de fles vlak onder het afgesnoeide uiteinde van de tak. Maak vast met ijzerdraad.
Zoals je ziet in het filmpje hierboven, begint het berkensap vrij snel uit de tak te druppelen. Laat dit alles zo hangen en ververs de fles, zolang de tak niet is uitgedrupt. Dit kan enkele dagen tot soms weken duren. Heb je berkenwater genoeg of wordt het sap troebel? Ruim op en dicht de tak goed af met klei.
Waarom is deze manier berkenvriendelijk? Omdat de boom veel sneller en makkelijker herstelt van een afgesnoeide tak dan van een gat in de stam.
Een kuur met berkensap: hoeveel en hoelang?
Wil je een berkensapkuur voor het hele gezin? Voorzie dan 1 glas berkensap per persoon per dag en dat voor een 3-tal weken.
Je kan best wel een grote hoeveelheid berkensap ineens aftappen, maar oogst niet meer dan nodig. Ook de boom zelf heeft zijn levenswater nodig om te groeien en te bloeien. Heb je pech en geeft de berk niet zoveel sap? Tja, dan is het maar zo. Dan hebben we dat te respecteren.
Voor iedereen geldt: bouw je berkensapkuur langzaam op. Begin met een borrelglaasje, probeer daarna een wijnglas en evolueer zo naar een groot drinkglas per dag. Wacht altijd af hoe je lichaam reageert en zet een stapje terug, indien nodig.
🍵 Nog meer wilde kuren?
Ook paardenbloemthee en brandnetelthee zijn ideaal om mee te kuren. Paardenbloem werkt ontgiftend voor je darmen en stimuleert de lever en de gal. Brandnetel staat vooral gekend om haar vochtafdrijvend en reinigend effect. Klik zeker eens door op de linkjes en probeer de recepten uit!
Hoe en hoelang kan je berkensap bewaren?
Berkensap is natuurlijk verrijkt water, dus er zitten geen bewaarmiddelen in. Daarom: zet je flessen vers getapt berkensap zo snel mogelijk in de koelkast met een stevige dop erop. Zo kan je het sap nog een 2-tal dagen bewaren.
Je kan berkenwater ook invriezen in grotere ijsblokvormpjes. Die kan je dan ontdooien voor je dagelijkse portie verkwikking. Maar die zou ik dan niet langer dan 3 maanden in de vriezer laten zitten. Berkensap is tenslotte een seizoensproduct dat perfect van pas komt tijdens de overgang van winter naar lente.
Nog een derde manier om berkensap te bewaren, is fermenteren. Dit wordt vooral gedaan in het Hoge Noorden en Rusland. Daar dient het gefermenteerde sap als basis om wijn van te maken of andere alcoholische dranken. Dan is het uiteraard geen berkensap meer, maar een heel ander product.
En … wat ná het berkensapseizoen?
Aha! Onze iconische zilverberk heeft nog veel meer te bieden dan berkensap alleen:
Berkenstuifmeel
Dit zijn de gevreesde pollen, jawel. Als je berkenpollenallergie hebt, dan wil je hier dus NIET mee in aanraking komen.
Voor de gelukkigen onder ons: berkenstuifmeel is rijk aan aminozuren (o.a. goed voor spieropbouw en betere stofwisseling).
Voeg het gele stuifmeel toe aan je havermoutpap of pannenkoekenbeslag voor een extra gezonde boost.
Berkenblaadjes
Berkenblaadjes hebben een reinigend effect op onze blaas en nieren. Plus: ze zijn ook nog eens heel lekker. Versnipper ze in je salade voor een bitter accentje of maak er heerlijke kruidenthee mee.
Het bijzondere aan berkenblaadjes is dat de smaak doorheen de seizoenen verandert. Jonge blaadjes smaken anders dan oude blaadjes, waardoor je zelfgemaakte berkenbladthee telkens mee evolueert van smaak. Net als bij echte thee, trouwens.
Je kan berkenbladthee zowel met verse als gedroogde blaadjes zetten, in een kruidenmelange of apart. Ik proef ‘m het liefst puur. En jij? Experimenteren maar, zou ik zo zeggen! 😋
🌿 Wilde planten bomvol mineralen
Hier zijn nog enkele wilde planten bomvol mineralen: heermoes (silicium) en zeewier (jodium, ijzer). Voeg je deze ingrediënten regelmatig toe aan je dagelijkse kost, dan hou je op een zachte en natuurlijke manier je mineralenniveau op peil.
Opgelet: bij zware tekorten, volg je altijd eerst de raad van je arts op.
Zelf leren wildplukken?
Naast de zilverberk zijn er nog zoveel andere krachtige wilde planten om te ontdekken. Het is mijn droom om samen met jou onze collectieve plantenblindheid om te zetten naar gezamenlijke plantenwijsheid.
Wil je graag leren wildplukken op een veilige en duurzame manier? Dan heb ik iets voor jou: een gratis driedaags kickstartpakket. Stiekem hoop ik dat je daarna de wildplukkriebels te pakken hebt, natuurlijk… Wat denk je?
Lieve Galle, wilde plantenfluisteraar sinds 2002
Volg Lieve ook hier: Facebook - Instagram
Als herboriste en wildplukexperte is Lieve Galle gek op wilde planten. En op mensen. Maar ze merkte al gauw dat de connectie tussen die twee ontbrak.
Daarom richtte ze als wildplukpionier Wild Plant Forager op en organiseert ze nu al jarenlang lezingen, geleide wandelingen, kruidenworkshops en jaaropleidingen wildplukken.
Het is haar missie en passie om de kracht van planten bekender te maken bij het grote publiek. En dit op een veilige en duurzame manier.
🪴 Psst… heb je Lieves wildplukboek al in huis? Winnaar van de Lekker Vega Kookboekenwedstrijd!
Disclaimer:
De info op deze pagina kan in geen enkel geval medisch advies vervangen. Indien je kruiden gebruikt, zijn interacties met medicatie, nevenwerkingen en allergische reacties mogelijk. Als je al medicatie neemt, overleg dan altijd met je arts. Gebruik altijd je gezond verstand.
Niet alle kruiden zijn veilig tijdens de zwangerschap of borstvoedingsperiode. Overleg in dat geval met je vroedvrouw of lactatiekundige (of La Leche League). Ook voor jonge kinderen gebruik je sommige kruiden niet of wordt de dosering aangepast.
Wild Plant Forager kan niet aansprakelijk worden gesteld voor welke schade dan ook die voorkomt uit het toepassen van de kennis uit onze opleidingen, podcasts, boeken of blogs.