Lekkere permacultuur: hoe leg je een wilde eetbare tuin aan?
Een eetbare tuin aanleggen, hoe doe je dat? Dan heb ik het niet over een moestuin of een boomgaard, maar over een wilde eetbare tuin. Sommigen leggen een groot voedselbos aan, anderen prijzen zich gelukkig met een klein stadstuintje vol lekkers.
Een wilde eetbare tuin kent veel overlap met een permacultuur tuin. Die is duurzaam ontworpen en gebaseerd op principes van de natuur, waarbij planten, dieren en mensen in harmonie samenwerken om een zelfvoorzienend, veerkrachtig en ecologisch evenwichtig systeem te creëren.
In deze blog krijg je uitgebreide info, praktische tips en een heleboel handige links naar permacultuur boeken en kwekers. Maar euh … neem er misschien eerst een kopje wilde thee bij. 🍵
Een wilde eetbare tuin, wat is dat precies?
De klassieke moestuin focust op eenjarige planten: tomaten, courgetten, komkommers, aardappelen, … bedoeld om na 1 jaar te oogsten en klaar. Nu, op zich is daar niks mis mee. Zelf heb ik ook een klein moestuintje met eenjarige groenten. Lekker!
Maar meerjarige groenten zijn misschien nog net iets interessanter? Die hoef je maar 1 keer te planten of zaaien om jaar na jaar te genieten van een rijkelijke opbrengst. Bizar toch dat we dit wel heel gewoon vinden bij fruitbomen en fruitstruiken, die de eerste jaren niet eens hun volle potentieel leveren.
Dat doet een wilde eetbare tuin dan weer wel. Je plukt er onmiddellijk de vruchten (enfin, groenten 😉) van en dat elk jaar weer. Zonder dat je de bodem hoeft te verstoren, ook dat nog!
Enkele van die makkelijke vaste wilde groenten in mijn tuin zijn grote zandkool (wilde rucola), zevenblad, daslook, brandnetel, moesdistel, bosandoorn, paardenbloem. Zelf uitzaaiende een- en tweejarigen zijn bijvoorbeeld vogelmuur, melkdistel, klis, teunisbloem en look-zonder-look.
Wat is een permacultuur tuin?
Leer je bij over eetbare tuinen, dan kom je al snel bij een permacultuur tuin terecht. Dat principe, afkomstig uit Australië, is een samentrekking van “permanent agriculture”. Iets wat ook wordt toegepast bij een voedselbos of voedselbosrand.
In plaats van de bodem uit te putten door intensieve, eenzijdige en agressieve teelt, zet permacultuur in op biodiversiteit en natuurlijk tuinieren. Je baseert je daarbij op gesloten kringloopsystemen die in de natuur aanwezig zijn, want de natuur weet prima hoe het moet.
Een permacultuur tuin bouw je ook altijd op in laagjes:
Hogeboomlaag
Boomlaag
Struiklaag
Kruidlaag
Bodembedekkers
Mycelium of zwammen
Klimmers
Elke laag kan je perfect eetbaar maken, waardoor je van je permacultuur tuin ineens een wilde eetbare tuin maakt. Beide principes gaan dus hand in hand.
En vergeet ook de water-en oeverplanten niet, want water brengt zo veel extra leven in de tuin!
Zorg voor een boog van eetbare wilde gewassen
Terwijl je jouw eetbare wilde gewassen over alle lagen heen samenstelt, denk dan ook goed na over de oogstperiodes. Want het liefst wil je het hele jaar door uit je eigen eetbare tuin kunnen plukken, toch?
Bij een klassieke moestuin zit je met die befaamde “hungry gap” in maart/april. Dan zijn de wintergroenten net op, terwijl een verse lading lentegroentjes nog op zich laat wachten.
Bij wilde groenten heb je dat probleem niet. Die leveren al een flinke oogst op in het vroege voorjaar. Wist je dat onze voorouders ook wilde planten aten in die periode, omdat er even niets anders was?
Zorg dus voor een boog van eetbare wilde gewassen, het hele jaar lang. Dit hangt natuurlijk ook af van de capaciteit van je tuin, maar zelfs bij een kleine stadstuin is er veel mogelijk. Denk hier vooral aan de wilde klimmers.
Bestaat er zoiets als een ideale eetbare tuin?
Jazeker, die bestaat. Tijd voor een samenvatting van al het voorgaande, want de ideale eetbare tuin is zo divers mogelijk en bevat:
een paar grotere elementen, zoals fruitbomen en/of fruitstruiken;
een aantal eenjarige planten, zoals klassieke moestuinplanten, maar ook wilde eenjarigen;
een heleboel meerjarige planten die zichzelf uitzaaien, waaronder ook wilde groenten.
🌿 Maar … begint dat niet te woekeren?
Aha! If you can’t beat it, eat it. 😉 Een wilde plant of groente begint alleen maar te woekeren, als ze niet wordt geoogst. Veel mensen zien deze wilde lekkernijen nog steeds als onkruid dat de hele tuin dreigt over te nemen, maar niets is minder waar. Wildplukken of oogsten is een uiterst effectieve en natuurlijke manier van “bestrijding”.
Vijf toppers om je wilde eetbare tuin mee te starten
Overtuigd? Dan is het hoog tijd om jouw eigen wilde eetbare tuin aan te leggen. En waarom niet beginnen met de gemakkelijkste wilde groenten?
Ik noem ze met enige trots - toch wel - de Big Five van de Lage Landen:
1. Brandnetel
Brandnetel is de allergemakkelijkste wilde plant om te herkennen en in je eetbare tuin te kweken. En op die paar prikjes na is deze plant veilig te verwerken en perfect eetbaar.
Bij ons in de Lage Landen gedijt brandnetel zeer goed, terwijl dat in Zuid-Europa veel minder het geval is. Dat komt omdat hier meer stikstof in de lucht zit door de industriële veeteelt. Brandnetels in overvloed, dus. En toch zo ondergewaardeerd.
Pluk brandnetels altijd vóór de bloei en verwerk de smakelijke blaadjes in soepen, stoofpotjes, dipsausjes, gebak, … Een echte allrounder in de keuken!
2. Paardenbloem
Ook de paardenbloem is makkelijk herkenbaar, al heeft ze wel wat look-a-likes. Maar ook die wilde planten zijn eetbaar, dus geen probleem.
De belangrijkste kenmerken van de paardenbloem zijn: een holle stengel met slechts 1 bloemhoofdje (dus geen vertakkingen) + melksap in de stengel én het blad. De bladvorm kan sterk variëren.
In wezen bestaan er veel verschillende soorten paardenbloemen. Op de website Taraxacum Nederland vind je ze allemaal netjes beschreven. De meeste bloeien tussen midden en eind april. Dan verschijnen in je eetbare tuin plots overal kleine zonnetjes.
3. Weegbree
Overal waar de mens leeft, kom je al snel weegbree tegen. Wandel maar eens door je eigen tuin. Een wilde plant met een stug karakter, maar o zo krachtig!
Zeer typisch zijn de draderige nerven in het blad, zowel bij de smalle als de grote weegbree. Die lopen mooi parallel over het blad en aan de onderkant voel je ook echt een reliëf.
Weegbree is één van de meest onderschatte kruiden ter wereld. Uiterst geneeskrachtig, zowel bij inwendig als uitwendig gebruik. Een must voor je eetbare tuin.
4. Zevenblad
Bij zevenblad mag je nooit afgaan op de naam, want 1 blad heeft niet altijd 7 deelblaadjes. Deze wilde plant kan je wel eens verwarren met de boterbloem of een zeer jonge vlierstruik.
Let daarom altijd op deze kenmerken: de bladsteel is driehoekig en de plant geurt opvallend kruidig, richting peterselie en selder. Zevenblad komt dan ook uit dezelfde plantenfamilie.
Geef deze wilde topper een plaats in je eetbare tuin en verwerk mee in je dagelijkse kost ter vervanging van selder of spinazie.
5. Vogelmuur
Vogelmuur is een vrij fragiel plantje met kleine blaadjes. Je treft haar vooral aan na natte periodes en op verstoorde aarde, zoals een omgespit moestuinbed.
Typisch aan vogelmuur is de kale stengel met 1 rij haartjes erop. Die is te zien met het blote oog, maar met een plantenloepje zie je dit nóg beter. Onthou: vogelmuur bevat nooit melksap en ook nooit rode bloemetjes. Anders heb je de giftige look-a-likes vast: wolfsmelk of guichelheil.
Vogelmuur smaakt naar veldsla en is ideaal om rauw te eten, bijvoorbeeld tussen een broodje, in een slaatje of bij groene pesto. Mjam! 😋
🌿 Trek in nóg meer wilde planten?
Hebben de Big Five geen geheimen meer voor jou en wil je je wilde eetbare tuin uitbreiden met nog meer lekkers?
Klik dan zeker eens door naar deze blog met 12 wildpluklijsten, voor elke maand één.
Maar wel eerst alle wildplukregels checken in deze blog: Wildplukken in België, hoe zit dat?
Benieuwd naar de beste tools, apps & veldgidsen? Die ontdek je in deze blog: Wilde planten herkennen.
Gaat iedereen in huis dat wel lusten?
Wilde groenten uit eigen eetbare tuin, we zijn er niet mee opgegroeid. Dus ja, dit zijn grotendeels nieuwe smaken waar jij en je huisgenoten nog wat aan moeten wennen. Mijn advies (en ik spreek uit ervaring): begin met kleine hoeveelheden.
Bijvoorbeeld:
Gebruik een handjevol zevenblad ter vervanging van selder in de soep.
Vervang de helft van de basilicum in je pesto door paardenbloemblad.
Stoof enkele blaadjes brandnetel zoals spinazie en roer door je groentestoemp.
Zeker eens proberen! En je zal zien, gaandeweg krijg je die huisgenoten van jou wel overtuigd. 😉
Ik blijf het trouwens frappant vinden dat we zoveel uitheemse specerijen, kruiden, groenten en fruit wél kennen, terwijl we niet eens meer weten hoe onze eigen wilde planten smaken. Jammer, toch?
🎧 Wilde groenten in de keuken
Niet dat ik tégen groenten en fruit uit andere werelddelen ben, maar de discrepantie is te groot. Onze eigen wilde groenten zijn al te miskend. Nochtans zorgen ze in de keuken voor zoveel meer diversiteit en verrijking. Hierover had ik een kruidig gesprek met wildplukkende groentechef Daniel Dumortier van Groesting. Hoe hij kookt met wilde groenten? Beluister de podcast hier.
In welk seizoen leg je je eetbare tuin best aan?
Goeie vraag! Als je pas bent verhuisd of je hebt plannen voor een nieuwe tuin, dan is het verleidelijk om die meteen aan te leggen met nieuw plantgoed. Maar ik nodig je graag uit om dat eerste jaar nog niks te doen en je tuin gewoon te observeren.
Moeilijk, ik weet het … maar je zal zien, het loont. Kijk eens goed hoe je tuin van nature “leeft”, welke delen vooral in de zon baden ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds. Waar de drassige plekken zitten na natte periodes, enzovoort.
🌿 Zet de juiste plant op de juiste plek
Pas na dat eerste jaar kan je met grote zekerheid de juiste plant op de juiste plek zetten. Dat is een cruciaal principe voor een geslaagde eetbare tuin.
Nu, het fijne aan wilde planten is dat zij zelf hun plekje kiezen. Daar hoef je eigenlijk niets speciaals voor te doen. Gewoon kijken en afwachten wat waar groeit. En geen zorgen, groeien doen ze. 😊
Zo had een oud-cursist geen tuin, maar een koertje. Daar had ze grote plantenbakken gezet in volle verwachting. Na een tijdje kwamen er wilde plantjes piepen. Die zaadjes hadden blijkbaar toch hun weg gevonden.
🌿 Plant vaste bomen & struiken in het najaar
Wil je ook vaste elementen aanplanten in je eetbare tuin, dan zijn de herfst en de winter daar ideaal voor. Want dan zijn bomen en struiken immers in rust. Ook qua tuinwerk valt alles een beetje stil in de winter.
Dit is het uitgelezen moment om na te denken over het grotere plaatje van je tuin:
Welke grotere ingrepen wil je nog doen?
Hoe zorg je voor die permacultuur?
Kan je al een zaaiplan opstellen voor de lente?
🌿 Zaai in de lente
Eens de lente in aantocht, komt de grote rush op de zadenmarkt. Wees er snel bij, want populaire zaden zijn zo uitverkocht.
Extra tip: koop de zaadvaste variëteiten (heirlooms) van groenten. Dit zijn de oudere en robuustere rassen waar je later opnieuw gezonde zaden kan van oogsten. Die zijn ook beter bestand tegen plagen en insecten.
Mis je nog enkele wilde groenten in je eetbare tuin? Die kan je ook nu inzaaien. Zet er eventueel nog wat gekweekte planten bij. Zo komt je tuin heel mooi organisch tot stand.
Geen tuin of amper plaats?
Laat dat je vooral niet tegenhouden om je eigen eetbare tuin aan te leggen. Bij mij staat zevenblad gewoon in plantenbakken aan de achterdeur. Zo heb ik deze topgroente altijd dichtbij. Na het planten komt ze jaar na jaar terug. De bakken groeien volledig dicht en ik kan ervan blijven oogsten tot in de herfst. Lukt ook prima met brandnetel. In die bakken weet je trouwens perfect welke aarde erin zit. 😉
7 boeken om je eetbare tuin aan te leggen
Wie mij al een beetje kent, weet dat ik een echte boekenverslinder ben. Zeker als het gaat over wilde kruiden en planten. Hieronder geef ik je graag nog 7 boekentips mee. De meeste heb ik helemaal uitgelezen, van voor naar achter én terug.
1. Holzer’s permacultuur: een praktijkgids voor moestuinen, boomgaarden en het boerenbedrijf
Auteur: Sepp Holzer
Dit boek van de Oostenrijkse ‘boerenrebel’ Sepp Holzer bevat zijn jarenlange ervaring met permacultuur. Holzer legt alle principes op een praktisch toepasbare manier uit en demonstreert hoe je een soort van kringloop creëert in je eigen permacultuur tuin.
Maar wat me vooral is bijgebleven, is de hoopvolle boodschap. Toen ik dit boek ontleende uit de bib, hing er zelfs een post-it opgeplakt met een hartje op getekend. “Veel plezier met dit boek”, stond erbij. Hoe heerlijk is dat!
2. Praktisch handboek voedselbossen: ontwerp, aanleg en onderhoud van een eetbare bostuin
Auteur: Martin Crawford
Ook een heel interessant werk, omdat dit concreet inzicht geeft in hoe je een voedselbos aanlegt. Tegelijk is het ook een catalogus van voedselbosplanten. Planten die veel gebruikt worden in de permacultuur, maar niet altijd gekend bij het brede publiek. Dit boek gaat dus verder dan de appel- en perenbomen.
Ik weet nog dat ik letterlijk opgesloten zat met dit boek tijdens de eerste corona lockdown. En wauw, wat heb ik hiervan gesmuld. 😊
3. Permacultuur (Velt vzw)
Auteur: Linder van den Heerik
Dit boek heb ik naar alle eerlijkheid nog niet gelezen, maar Velt vzw is een autoriteit binnen België en Nederland op het gebied van ecologisch leven, koken en tuinieren. Zij slagen er altijd in om deze materie toegankelijk te maken voor een breed publiek. Staat zeker nog op mijn to-readlijstje!
4. Ontwerp je eigen voedselbos
Auteur: Louis De Jaeger
Ook dit boek is een echte aanrader om je eigen eetbare tuin te ontwerpen. Louis komt je misschien bekend voor? Hij verscheen al in de media. Dit boek schreef hij vanuit zijn eigen expertise en ervaring in binnen- én buitenland. Een vrij compleet handboek, geschikt voor zowel beginners als gevorderden. Louis geeft ook cursussen over het ontwerpen van voedselbossen. Straks meer daarover.
5. Een kleine eetbare tuin met vaste planten: ontwerpen voor tuin, balkon en terras van 6 tot 66 m²
Auteur: Madelon Oostwoud
Zoals de titel al verklapt, spitst dit boek zich helemaal toe op kleine eetbare tuinen en stadstuinen. Zelfs al heb je maar een klein streepje terras, hier vind je zeker de nodige inspiratie.
Zelf heb ik 6 jaar lang op een studio gewoond zonder enige vorm van tuin. Ik kweekte mijn eigen wilde groenten dan maar in bakken op de vensterbank. En oké, je kan dan maar met kleine beetjes oogsten, maar die zelfgekweekte planten op je bord maken je wel zielsgelukkig en apetrots! 😇
6. Around the World in 80 Plants: An edible Perennial Vegetable Adventure for Temperate Climates
Auteur: Stephen Barstow
Ook deze auteur is voor mij persoonlijk een grote inspiratiebron, want hij slaagt erin om in Noorwegen (!) alle groenten en fruit uit eigen eetbare tuin te halen. Het lukt hem ook om planten uit andere werelddelen bij hem in de tuin te laten gedijen.
In dit boek vind je een grote diversiteit aan wilde eetbare planten en bloemen. Daarnaast ook vele verschillende soorten paardenbloemen, weegbree, melkdistel, … en hun gebruiken. Een absolute aanrader!
7. Coming soon: het debuut van Bert Dhondt
Bert Dhondt is één van de voedselbospioniers in Vlaanderen. Het oudste voedselbos in dit land is van zijn hand en kan je bezoeken in Nokere. Momenteel (januari 2025) is Bert nog volop bezig met zijn boek, maar ik ben er nu al van overtuigd: dit wordt een klepper.
Want in dit boek presenteert Bert je een unieke invalshoek: hoe onderhoud je een voedselbos op lange termijn? Wat als bepaalde planten andere overschaduwen, bijvoorbeeld? Wat doe je met omgevallen bomen? Hoe monitor je de evolutie van je eetbare tuin? Houd de betere boekhandel in de gaten!
🎬 Nog enkele filmtips ook?
Ach ja, waarom niet! Waar het hart van vol is … Twee films die je absoluut moet gezien hebben:
Seed: The Untold Story (2016) brengt een catastrofale waarheid aan het licht. In de voorbije eeuw ging namelijk 94% van alle zaadvariëteiten op aarde verloren door toedoen van enkele megabedrijven die het globale zaadbeheer monopoliseren. Genomineerd voor een Emmy Award.
The Seeds of Vandana Shiva (2021) vertelt het opmerkelijke levensverhaal van Dr. Vandana Shiva, een eco-activiste en agro-ecologiste uit India. Na het zien van deze docu kijk je nooit meer op dezelfde manier naar eetbare planten en waardeer je je eigen eetbare tuin des te meer.
Praktische hulp bij je eetbare tuin aanplanten?
Ga zeker eens je licht opsteken bij de bron: het Voedselbos in Nokere. Bert Dhondt heeft als voedselbospionier een ruime expertise. Je kan hier voedselbos- en andere opleidingen volgen, maar hij biedt ook advies en begeleiding, waarbij hij bij jou ter plaatse komt.
Villa Vanzelf in Waasmont biedt inspirerende lezingen, workshops en cursussen voedselbos.
Het Food Forest Institute met o.a. Louis De Jaeger als docent biedt weekopleidingen en een online jaaropleiding voedselbos.
Zoek je plantgoed voor je eetbare tuin?
De Eetbare Bostuin in Stekene heeft een uitgebreid aanbod met heel veel bessenstruiken en wilde eetbare planten.
De Verwildering in Vinderhoute is een biologische permacultuur plantenkwekerij met plantgoed van (wilde) eetbare gewassen, waaronder veel “speciallekes”.
Ecoflora in Halle is gespecialiseerd in wilde inheemse planten en biedt ook een groot assortiment wilde eetbare planten aan.
De Woudezel in Houthulst biedt een gigantisch assortiment van eetbare en wilde planten, ook veel “speciallekes”.
Cruydt-Hoeck is een Nederlandse webshop voor inheemse wilde planten en zaden met een zeer mooi aanbod. Jouw pakketje arriveert gewoon met de post.
Tot slot …
Bij veel mensen heerst nog het idee dat een tuin een vaststaand gegeven is. Eens ontworpen, is hij af. Eindelijk! Maar een eetbare tuin is nooit af. Hij is constant in evolutie. Als mens heb je de vrije keuze: grijp ik in of niet?
En weet je wat nog belangrijk is? Dat je eetbare tuin weerspiegelt wie je zelf bent. Als je gewoon maar plant of zaait, omdat je iets las over die ene “superbes”, maar je vindt ze uiteindelijk niet lekker? Tja, wat ben je daar dan mee? Een tuin is zoiets persoonlijks … zet er alleen in wat je 100% zeker zal oogsten.
Sowieso is een wilde eetbare tuin aanleggen een win-win. Niet alleen jij wint er een hoop lekkere en voedzame planten bij, maar je verhoogt de biodiversiteit in je omgeving, waardoor je ook meer bestuivers aantrekt. Een superwaardevol project, dus.
Ik wens je alle succes met jouw eigen eetbare tuin! 🍀
Zelf leren wildplukken?
Geweldig! Het is mijn droom om samen met jou onze collectieve plantenblindheid om te zetten naar gezamenlijke plantenwijsheid.
Wil je graag leren wildplukken, maar weet je nog niet goed hoe of wat? Dan heb ik iets voor jou: een gratis driedaags kickstartpakket.
Zo maak je geheel vrijblijvend kennis met mij en m’n doceerstijl. Stiekem hoop ik natuurlijk dat je daarna de wildplukkriebels te pakken hebt.
Wat denk je?
Lieve Galle, wilde plantenfluisteraar sinds 2002
Volg Lieve ook hier: Facebook - Instagram
Als herboriste en wildplukexperte is Lieve Galle gek op wilde planten. En op mensen. Maar ze merkte al gauw dat de connectie tussen die twee ontbrak.
Daarom richtte ze als wildplukpionier Wild Plant Forager op en organiseert ze nu al jarenlang lezingen, geleide wandelingen, kruidenworkshops en jaaropleidingen wildplukken.
Het is haar missie en passie om de kracht van planten bekender te maken bij het grote publiek. En dit op een veilige en duurzame manier.
🪴 Psst… heb je Lieves wildplukboek al in huis? Winnaar van de Lekker Vega Kookboekenwedstrijd!
Disclaimer:
De info op deze pagina kan in geen enkel geval medisch advies vervangen. Indien je kruiden gebruikt, zijn interacties met medicatie, nevenwerkingen en allergische reacties mogelijk. Als je al medicatie neemt, overleg dan altijd met je arts. Gebruik altijd je gezond verstand.
Niet alle kruiden zijn veilig tijdens de zwangerschap of borstvoedingsperiode. Overleg in dat geval met je vroedvrouw of lactatiekundige (of La Leche League). Ook voor jonge kinderen gebruik je sommige kruiden niet of wordt de dosering aangepast.
Wild Plant Forager kan niet aansprakelijk worden gesteld voor welke schade dan ook die voorkomt uit het toepassen van de kennis uit onze opleidingen, podcasts, boeken of blogs.